Toestemmingsplicht

Toestemmingsplicht is de verplichting om toestemming te verkrijgen van een betrokkene voordat een handeling wordt verricht die zijn rechten, belangen of autonomie raakt. De precieze inhoud en vereisten hangen af van de context en de rechtsorde, maar het uitgangspunt blijft dat mensen controle moeten houden over beslissingen die hen aangaan.

In de gezondheidszorg is de geïnformeerde toestemming de bekendste vorm: een patiënt moet uitdrukkelijke informatie ontvangen over de aard van de behandeling, de risico's, de baten en mogelijke alternatieven, zodat hij vrijwillig kan beslissen. De patiënt moet wilsbekwaam zijn; bij minderjarige patiënten of bij personen die niet in staat zijn om zelf te beslissen, geven ouders, voogden of een aangewezen vertegenwoordiger toestemming. In noodgevallen kan behandeling zonder expliciete toestemming plaatsvinden als uitstel gevaar oplevert en geen tijd is om toestemming te vragen.

Op het gebied van gegevensbescherming kan toestemming een rechtsgrondslag vormen voor de verwerking van persoonsgegevens. De meeste wetten vereisen dat toestemming vrijwillig, specifiek, geïnformeerd en ondubbelzinnig gegeven is; bij gevoelige persoonsgegevens is meestal expliciete toestemming vereist. Toestemming kan op elk moment ingetrokken worden. Toestemming is echter niet altijd vereist; andere grondslagen zoals contract, wettelijke verplichting, vitale belangen of gerechtvaardigde belangen kunnen ook gelden.

In andere domeinen kan toestemmingsplicht gelden bij het delen van informatie, het publiceren van portretten of het uitvoeren van bepaalde privaatrechtelijke handelingen. De regels hierover variëren per rechtsgebied en context.