Nietigverklaring

Nietigverklaring is een juridisch begrip dat verwijst naar de verklaring dat een rechtshandeling geen rechtswerking heeft vanaf het begin. Een nietig verklaarde handeling wordt geacht nooit te hebben bestaan voor de wet. Het begrip wordt toegepast in het privaatrecht en het administratief recht, en kan betrekking hebben op een contract, testament, besluit of andere rechtsfiguren.

In het privaatrecht kan een overeenkomst, testament of ander instrument nietig verklaard worden wanneer de handeling in strijd is met dwingend recht, de openbare orde schaadt, of de geldigheid ervan ontbreekt door formele of inhoudelijke tekortkomingen. Ook wilsgebreken zoals dwang, bedrog of misleiding kunnen tot nietigheid leiden. In de praktijk gaat het om situaties waarin de rechtshandeling geen rechtsgevolgen mag hebben vanaf het begin.

In het bestuursrecht kan een overheidsbesluit nietig verklaard worden als het evident onrechtmatig is, buiten de bevoegdheid is genomen of ernstige procedurefouten bevat. De nietigverklaring heeft doorgaans terugwerkende kracht tot het moment waarop de handeling is verricht, waardoor de wettelijke werking ervan wordt tenietgedaan en eventuele verplichtingen ongedaan gemaakt kunnen worden, eventueel gevolgd door restitutie.

Procedure en betekenis: nietigverklaring vindt meestal plaats via een rechterlijke uitspraak. De betrokken partijen kunnen in rechte hun standpunten toelichten. Het onderscheid met vernietiging of ontbinding is belangrijk: nietigheid gaat doorgaans terug tot het begin van de rechtswerking, terwijl vernietiging of ontbinding onder juist andere voorwaarden tot wijziging of beëindiging met verschillende rechtsgevolgen kan leiden. Voorbeelden zijn nietige overeenkomsten wegens strijd met de wet of een nietig besluit vanwege gebrek aan bevoegdheid.