Marktinstrumenten

Marktinstrumenten zijn beleidsinstrumenten die marktprikkels gebruiken om economische uitkomsten te sturen. Ze worden ingezet door overheden en instellingen om doelen zoals efficiëntie, innovatie, milieubescherming en leefomgeving te verbeteren. Een veelgebruikt onderscheid is tussen prijsinstrumenten en hoeveelheidinstrumenten.

Prijsinstrumenten veranderen direct de kosten en opbrengsten waarmee huishoudens en bedrijven rekenen. Voorbeelden zijn belastingen en heffingen op ongewenst gedrag, subsidies die gewenst gedrag ondersteunen, en prijsplafonds of -garanties. Een bekend voorbeeld is een koolstofbelasting, die de prijs van CO2-uitstoot verhoogt en zo zuiniger gedrag stimuleert.

Hoeveelheidsinstrumenten bepalen de hoeveelheid die wordt geproduceerd of toegestaan. Voorbeelden zijn emissie‑rechten of cap-and-trade-systemen, quotas voor natuurlijke hulpbronnen, en toegangsrechten tot markten. Door het beperken van de hoeveelheid en het verhandelen van rechten kunnen bedrijven kosten minimaliseren door te besparen waar het het goedkoopst is, terwijl de totale hoeveelheid gecontroleerd blijft.

Voordelen van marktinstrumenten zijn onder meer efficiënte kostenallocatie en flexibiliteit voor bedrijven. Nadelen kunnen prijsvolatiliteit, complexe regelgeving en verdelingsvraagstukken zijn. Een goed ontworpen instrument vereist degelijk toezicht, transparantie en passende voorzieningen voor bescherming van kwetsbare groepen.

Toepassingsgebieden zijn onder meer milieubeleid (prijzen en handel in emissies), energiebeleid, landbouw en openbaar financiën. Voorbeelden zijn het Europese Emissiehandelssysteem (EU ETS), koolstofbelastingen in diverse landen, en subsidies of fiscale prikkels voor schone technologieën.