prijsinstrumenten

Prijsinstrumenten zijn beleidsmiddelen die prijsprikkels inzetten om het gedrag van burgers, bedrijven en instellingen te beïnvloeden. Door de prijs van een product, dienst of activiteit te verhogen of te verlagen proberen overheden keuzes richting bepaalde doelen te sturen, zoals milieubescherming, verkeersveiligheid of sociale gelijkheid. Ze vormen een onderdeel van het prijsbeleid en kunnen inkomsten genereren die weer in beleid of publieke resultaten worden teruggevoerd.

Prijsinstrumenten kunnen worden onderverdeeld in directe prijsinstrumenten en marktgebaseerde instrumenten. Directe prijsinstrumenten veranderen direct de kosten via belastingen, heffingen, subsidies of terugbetalingen. Marktgebaseerde instrumenten creëren prijsprikkels via markten, bijvoorbeeld door koolstofprijzen (koolstofbelasting of emissiehandel) of via verhandelbare vergunningen. Daarnaast bestaan prijsregels zoals prijsplafonds of minimumprijzen die de prijsvorming beïnvloeden. In de praktijk worden prijsinstrumenten vaak gecombineerd met niet-prijsinstrumenten zoals regelgeving of informatiecampagnes.

Voorbeelden zijn koolstofbelasting en emissiehandel om CO2-uitstoot te verlagen, subsidies voor hernieuwbare energie en energiebesparing, accijnzen op fossiele brandstoffen, tolheffing en congestieprijzen in stedelijke gebieden, en water- en afvaltarieven die rekening houden met verbruik of vervuiling.

Effecten en ontwerpkeuzes: prijsinstrumenten kunnen efficiëntie bevorderen en inkomsten genereren. Nadelen zijn onder meer regressieve effecten, administratieve lasten en mogelijk prijsvolatiliteit of koolstoflekken. Belangrijke ontwerpkeuzes zijn de reikwijdte, vrijstellingen, inkomstenherverdeling en de mate van internationale afstemming.

Prijsinstrumenten maken deel uit van de beleidsmix en worden vaak gecombineerd met regelgeving, informatiecampagnes en publieke investeringen. Beleidsanalyses beoordelen effectiviteit, draagvlak en betaalbaarheid om te bepalen welke combinatie het meest geschikt is voor een gegeven doel.