Klokafwijking

Klokafwijking is een verzamelterm voor verstoringen van de biologische klok, de endogene circadiane ritmes die ongeveer 24 uur duren en die het slaappatroon, lichaamstemperatuur, hormonale afgifte en stofwisseling beïnvloeden. In situaties van klokafwijking is de interne klok uit balans met externe tijdsignalen zoals licht, maaltijden en sociale activiteiten, wat leidt tot herhaalde slaapproblemen en verminderde dagelijkse functioning.

Er bestaan verschillende vormen van klokafwijking. Primaire circadiane slaapstoornissen omvatten bijvoorbeeld: een gevorderde slaapfase-syndroom (ASPS), waarbij mensen vroeg in de avond slaperig worden en vroeg wakker worden; een vertraagde slaapfase-syndroom (DSPS), waarbij slapen moeilijk is tot in de late uren en ochtenduitval voorkomt; en andere aandoeningen zoals niet-24-uurs slaap-wakkerheidsstoornis, onregelmatige slaap-wakkerheidsritmiek en verschoven dienstverbanden zoals shift calls. Daarnaast kan klokontregeling optreden door externe factoren zoals jetlag, onregelmatige werktijden, lichtblootstelling ’s avonds of onvoldoende daylight in de ochtend, of veroudering en neurologische aandoeningen.

Symptomen zijn onder meer insomnie bij het slapen, Excessieve slaperigheid overdag, moeite met wakker worden, cognitieve en stemmingsproblemen en een slechter functionerend dagelijks leven. Diagnostiek kan bestaan uit slaapdagboeken, actigraphy of polysomnografie, aangevuld met chronotype vragenlijsten en bepaling van melatonine- of lichaamstemperatuurlagen.

Behandeling richt zich op het corrigeren van de timing van de klok: regelmatige slaap- en lichtmomenten, lichte therapie in de ochtend bij vertraagde fasen, mogelijk melatonine vlak voor bedtijd of andere chronobiologische medicijnen, en aanpassing van werktijden en slaaphygiëne. Prognose hangt af van de onderliggende oorzaak en tijdige behandeling.