Antoniemrelaties

Antoniemrelaties verwijzen naar semantische betrekkingen tussen woorden die elkaars tegenovergestelde betekenis dragen of elkaar uitsluiten. Ze vormen een belangrijke vorm van contraste in het lexicon en dragen bij aan de fijnmazige afbakening van betekenissen. Antonymie is een van de verschillende relaties die woorden met elkaar kunnen hebben, naast bijvoorbeeld synoniemen, hyponiemen en hyperoniemen.

Er worden doorgaans drie hoofdtypen onderscheiden. Complementaire antoniemen sluiten elkaars betekenis uit en vertegenwoordigen een binair gebied zonder tussenliggende toestanden. Voorbeelden hiervan zijn leven en dood, open en gesloten, aan en uit. Gradiële antoniemen liggen op een schaal en toestanden kunnen tussenliggende waarden aannemen, zoals groot en klein, warm en koud, snel en traag. Relationale of conversieve antoniemen geven tegenovergestelde posities weer in een relatie, bijvoorbeeld koper en verkoper, leraar en leerling, geven en ontvangen, kopen en verkopen.

Aangezien veel woorden meerdere betekenissen hebben, is antonymie vaak sense-specifiek: een woord kan in de ene context tegen een bepaald woord staan, in een andere context tegen een ander. Daarnaast bestaan er woorden die geen duidelijke tegenhanger hebben in alle sensen, of waarvan de antoniem nauwelijks voorkomt.

Toepassingen en belang. In de lexicografie worden antoniemen vaak expliciet vermeld in woordenboeken en thesauri. In taalkunde en informatiewetenschap spelen antoniemrelaties een rol bij semantische modellering, computerlinguïstiek, sentimentanalyse en tekstbegrip, waar contrast en negatie vaak cruciaal zijn voor interpretatie en verwerking van taal.