woordgedeelte

Woordgedeelte is een term uit de Nederlandse taalkunde en het onderwijs die verwijst naar een component waaruit een woord is opgebouwd. Het kan gaan om een zelfstandig op zichzelf staand deel (vrij morfeem) of om een gebonden onderdeel dat aan een stam wordt toegevoegd om een nieuw woord te vormen. In deze betekenis fungeren woordgedeelten als bouwstenen van woorden en bepalen ze deels de betekenis en grammaticale functie.

In de analyse van woorden worden verschillende soorten woordgedeelten onderscheiden. Voorvoegsels, oftewel prefixes, zoals on- in onmoge-lijk of mis- in mislijden, stimuleren een negatie of een wending van de betekenis. De stam of wortel vormt de kern van het woord, bijvoorbeeld mogelijk in onmoge-lijk. Achtervoegsels, oftewel suffixes, zoals -lijk of -heid, maken van een woord een ander woordtype of geven grammaticale informatie. Ook meervoudssuffixes zoals -en (boeken) en andere grammaticale affixen spelen een rol. Daarnaast komen samenstellingen voor, waarbij twee of meer vrije morfemen samen een nieuw woord vormen, zoals boterham of schoolboek.

In de taalkunde wordt vaker het begrip morfeem gebruikt om dit type analyse te beschrijven. In onderwijscontexten is woordgedeelte echter een praktische aanduiding voor de onderdelen waaruit woorden bestaan. Morfologie is de bredere vakdiscipline die deze bouwstenen bestudeert; woordgedeelte verwijst naar de concrete onderdelen die studenten in spelling en woordvorming tegenkomen.

Voorbeelden: onmogelijk bestaat uit voorvoegsel on- plus stamwoord mogelijk; vriendelijk bestaat uit stam vriend plus achtervoegsel -elijk; boeken bestaat uit stam boek plus meervoudssuffix -en; boterham is een samenstelling van boter en ham.

Zie ook morfologie, woordvorming, samenstelling.