wereldvergezichten

Wereldvergezichten zijn raamwerken of overkoepelende opvattingen over de aard van de realiteit, de plek van de mens in de wereld en het doel van het leven. Ze bieden samenhangende verklaringen die opvattingen, waarden en handelen sturen. In de Nederlandse context omvat de term zowel religieuze als seculiere wereldbeelden en kan zij worden gebruikt als synoniem voor levensbeschouwingen.

Historisch gezien variëren wereldvergezichten tussen culturen en tijdperken. Oude beschavingen ontwikkelden kosmologieën die goden, kosmos en samenleving met elkaar in verband brachten. In de westerse traditie boden religieuze wereldbeelden (christelijk, joods, islamitisch) omvattende verklaringen van het bestaan; tijdens de verlichting werd de nadruk gelegd op rede en empirie; in hedendaagse debatten bestaan en concurreren secular humanisme, wetenschappelijke naturalisme, existentialisme en pluralistische, postmoderne benaderingen.

Een typisch wereldverzicht omvat aannames over ontologie (wat bestaat), epistemologie (hoe we kennis vergaren), ethiek (hoe we leven) en teleologie (het doel van het bestaan). Het houdt zich vaak bezig met vragen naar betekenis, vrijheid en verantwoordelijkheid, en het vormt instituties, onderwijs, politiek en cultuur.

Functies daarvan zijn onder meer identiteit en binding verschaffen; verklaringen bieden voor natuurlijke en maatschappelijke verschijnselen; richting geven aan besluitvorming en morele oordelen; en een samenhangend kader bieden voor dialoog tussen wetenschap, religie en kunst. Doordat wereldvergezichten vaak verankerd zijn in cultuur en taal, kunnen ze veerkrachtig zijn maar ook openstaan voor aanpassing bij nieuw bewijs of ervaring.

Kritiek: wereldvergezichten zijn niet neutraal; ze weerspiegelen historische machtsverhoudingen, culturele waarden en epistemologische vooronderstellingen. Studies naar wereldvergezichten onderzoeken hoe deze raamwerken invloed uitoefenen op wetenschap, religie, politiek en het dagelijks leven.