postmoderne

Postmoderne is een brede culturele en intellectuele stroming die in de tweede helft van de 20e eeuw ontstond als reactie op het modernisme. In de Nederlandse context verwijst het naar tendensen in literatuur, kunst, architectuur en filosofie die de aannames van vooruitgang, coherente stijlen en grote, allesomvattende verhalen ter discussie stellen. Het begrip is veelzijdig en geen eenduidige beweging.

Kenmerken zijn onder meer een scepticisme ten opzichte van metanarratieven, ironie en pastiche, intertekstualiteit en metafictie, en bricolage, evenals fragmentatie en hybride stijlen. Ze leggen nadruk op context en perceptie en op de interactie tussen werk en publiek. In beeld en media gaat het vaak om simulacra en hyperrealiteit, en om een relatieve benadering van waarheid.

Historisch en invloedrijk is de rol van turningspunten en denkers zoals Jean-François Lyotard, die in The Postmodern Condition (1979) de incredulity toward metanarratives beschreef. Derrida’s deconstruction, Foucault’s geschiedenis van kennis en Baudrillard’s simulacra en simulatie zijn eveneens invloedrijk. In de kunsten en architectuur leverden figuren als Robert Venturi, Michael Graves en Philip Johnson vernieuwde, speelse esthetiek; in de literatuur verschenen auteurs als Thomas Pynchon, Don DeLillo en Italo Calvino, die met intertekstualiteit en zelfreflexieve vormen werkten.

Kritiek en debat richten zich op beschuldigingen van relativisme, oppervlakkigheid en verlies aan morele oriëntatie, maar ook op erkenning van pluriformiteit en democratisering van referenties. Het blijft een breed en soms omstreden begrip; voor sommige disciplines vervaagt het met hedendaagse kritieken, maar de invloed op kunst, theorie en cultuur blijft aanwezig.