vervreemdings

Vervreemding is een term uit de sociale, filosofische en psychologische vakgebieden die verwijst naar het gevoel van afstand, ontkoppeling of vreemdwording van het eigen zelf, van de producten van eigen arbeid en van sociale relaties. Het kan zowel op individueel niveau voorkomen als als structureel kenmerk van een samenleving. In het dagelijks taalgebruik verwijst het vaak naar een gevoel van betekenisloosheid of isolatie in een moderne leefwereld.

De geschiedenis van het concept is nauw verbonden met de Duitse term entfremdung en met de theorieën van Georg Wilhelm Friedrich Hegel en Karl Marx. Voor Hegel gaat vervreemding in het geheel van de dialectische ontwikkeling een rol spelen bij de verhouding tussen mens en wereld. Marx heeft vervreemding vooral toegepast op de kapitalistische produktie: arbeiders produceren goederen die zij niet bezitten en waarmee zij zichzelf niet herkennen, waardoor arbeid en producteloosheid een eigen bestaan krijgen buiten de arbeider om.

In de marxistische traditie worden doorgaans vier vormen van vervreemding onderscheiden. Vervreemding van het product van arbeid houdt in dat werknemers niet volledig eigenaar zijn van wat zij maken. Vervreemding van het proces van arbeid verwijst naar repetitieve, controleerbare arbeid die vrijheid en creativiteit ontbeert. Vervreemding van de eigen menselijk aard of species-being wijst op een verlies van zelfontplooiing en menselijke potentie. Vervreemding van anderen beschrijft een sfeer van concurrentie en afstand tussen mensen in plaats van solidariteit.

In bredere zin wordt vervreemding ook in de sociologie en psychologie gebruikt om gevoelens van afzondering, onthechting of zinloosheid te verklaren die voortkomen uit moderne werk- en leefomstandigheden, technologische veranderingen of sociale veranderingen. Voorbeelden zijn vervreemdende werkstructuren, stedelijke alienatie en culturele vervreemding. Zie ook Entfremdung, alienatie.