utilitarisme

Utilitarisme is een normatieve ethische theorie die de morele juistheid van een handeling bepaalt door de gevolgen ervan. Het belangrijkste doel is het maximaliseren van geluk of welzijn voor alle betrokkenen, vaak samengevat als het vergroten van nut. Nut kan worden opgevat als plezier of tevredenheid, en het voorkomen van pijn.

Historisch gezien is Jeremy Bentham (1748–1832) de grondlegger van het hedendaagse utilitarisme met het principe van het grootste geluk van het grootste aantal. Voor Bentham telt elk plezier en elke pijn in absolute mate; de handeling is juist als zij meer positief dan negatief nut oplevert. John Stuart Mill (1806–1873) bouwde hierop voort en maakte onderscheid tussen hogere en lagere genoegens en benadrukte de kwaliteit van plezier, naast de kwantiteit.

Wat betreft uitvoering zijn twee hoofdtypen: act utilitarianisme evalueert elke handeling op basis van diens concrete gevolgen, terwijl regelutilitarisme de juistheid beoordeelt aan de hand van regels waarvan de naleving over tijd het meeste nut oplevert. Verder zijn er varianten zoals preferentie-utilitarisme, dat uitgaat van de voorkeuren van betrokkenen in plaats van uitsluitend plezier of pijn.

Kritiek richt zich op de meetbaarheid en aggregatie van nut, mogelijke schending van individuele rechten en de verdeling van welvaart. Het kan leiden tot utilitaristische offers van minderheden als dat het totale nut vergroot; dit roept vragen op over gerechtigheid en rechten.

Toepassingen van utilitarisme komen veel voor in beleidsvorming en economisch denken, zoals kosten-batenanalyses, en in bio-ethiek en recht, waar men streeft naar beleid dat de totale welvaart maximaliseert.