telomeergerelateerde

Telomeren zijn herhaalde DNA-sequenties aan het uiteinde van elk chromosoom. Bij mensen bestaan ze uit honderden tot duizenden kopieën van de sequentie TTAGGG en vormen ze een beschermende cap. Telomeren voorkomen verlies van genetische informatie tijdens celdelingen en dragen bij aan chromosomale stabiliteit.

Tijdens deling wordt telomeerlengte geleidelijk verkort door het end-replication-probleem. Op een zeker moment bereiken cellen een kritische lengte, wat leidt tot senescentie of apoptose. De snelheid en mate van verkorting hangen samen met veroudering en het risico op leeftijdsgebonden ziekten.

Telomerase is een enzym dat telomeren kan verlengen en bestaat uit TERT (de reverse transcriptase) en TERC (het RNA-onderdeel). In de meeste somatische cellen is telomerase weinig actief of uitgeschakeld, waardoor telomeren geleidelijk verkorten; in stam- en kiemcellen en in veel kankercellen kan verlenging plaatsvinden.

Shelterin-complex bindt telomeren en beschermt ze, en reguleert de activatie van de DNA-schade-respons. Kernonderdelen zijn TRF1, TRF2, POT1, TIN2, TPP1 en RAP1. Shelterin voorkomt ongewenste DDR-activatie en reguleert tevens de toegang van telomerase tot telomeren.

Daarnaast kunnen sommige cellen telomeren verlengen via ALT (alternative lengthening of telomeres), een recombinatie-gebaseerde methode zonder telomerase. ALT komt voor bij een subset van tumoren en resulteert in heterogene lengtes en telomere clusters.

In klinisch onderzoek dienen telomeergerelateerde factoren als biomarkers voor veroudering, stress en ziekte. Meetmethoden omvatten qPCR, terminale restriction fragmentanalyse (TRF) en single telomere length analysis (STELA). Therapeutisch onderzoek richt zich op telomerase-inhibitie bij kanker en op verkenning van veilige telomerenverlenging, met aandacht voor mogelijk oncogeen risico.