spoorwegonderneming

Spoorwegonderneming is een term in het Nederlands die verwijst naar een onderneming die betrokken is bij het vervoer per spoor, oftewel een spoorwegbedrijf. Het betreft doorgaans organisaties die operationeel treinvervoer verzorgen, voor passagiers en/of goederen, en die verantwoordelijk kunnen zijn voor dienstregeling, uitvoering van treindiensten, ticketing en het onderhoud van materieel. Daarnaast kunnen sommige spoorwegondernemingen ook activiteiten op het gebied van dienstverlening aan klanten, logistiek en goederenafhandeling omvatten.

In markten met liberalisering is de spoorweginfrastructuur vaak gescheiden van de exploitant. De infrastructuurbeheerder draagt zorg voor sporen, wissels, seinen en capaciteitsplanning, terwijl de spoorwegonderneming verantwoordelijk is voor het rijden van de treinen en de klantgerichte diensten. Open toegang en prikkels tot concurrerende aanbieders zijn kenmerkend voor regulering in veel landen.

Nationaal beleid kan verschillen: sommige landen kennen geïntegreerde bedrijven die zowel exploitatie als onderhoud van materieel op zich nemen, terwijl andere systemen bestaan uit gescheiden entiteiten voor infrastructuur en exploitatie.

Historisch gezien zijn spoorwegondernemingen ontstaan uit 19e-eeuwse commerciële en staatsspoorwegen. In de 20e eeuw groeide nationalisatie in veel landen, gevolgd door liberalisering en privatisering vanaf de jaren 1990 in meerdere rechtsgebieden.

Vandaag de term functioneert als overkoepelende aanduiding voor bedrijven die trein- en/of goederendienstverlening leveren, ongeacht eigendomsvorm. Voorbeelden: in Nederland is de Koninklijke Nederlandse Spoorwegen (NS) de belangrijkste passagiersspoorwegonderneming; de infrastructuur ligt bij ProRail. In andere landen bestaan zowel particuliere als staatsbedrijven die opereren onder vergelijkbare noemers.