progressiviteit

Progressiviteit is de eigenschap van een systeem of beleidsmaatregel waarbij de last of de beloning toeneemt naargelang iemands capaciteit groter is, meestal gemeten aan inkomen of vermogen. In openbare financiën wordt gesproken over de progressiviteit van een belastingstelsel, de progressiviteit van uitkeringen en, algemener, over de mate waarin beleid inkomensongelijkheid beïnvloedt. Tegenover progressiviteit staan regels die regressive of proportionele effecten hebben.

In inkomstenbelasting betekent progressiviteit dat hogere inkomens een hoger gemiddelde belastingdruk dragen. Dit kan via oplopende marginale tarieven, of via regelingen die lagere inkomens gunstiger uitpakken. Het doel is vaak herverdeling en financiering van publieke voorzieningen. Een progressief stelsel kan de inkomensongelijkheid verkleinen en de kosten van publieke taken dragen, maar heeft ook mogelijke effecten op prikkels voor werk en investeren, afhankelijk van ontwerp en context.

Ook in transfer- en verzorgingsstelsels kan beleid progressief zijn: lagere inkomens ontvangen relatief meer steun via means-tested uitkeringen of gerichte subsidies. Er bestaan ook ontwerpen die minder progressief of zelfs regressief zijn. De discussie gaat over de uiteindelijke inkomenseffecten, administratieve kosten en de economische prikkels die voortvloeien uit het stelsel.

Meting en debat: progressiviteit wordt gemeten aan de hand van marginale en effectieve tarieven, en met indices zoals de Kakwani-index die de verhouding tussen herverdeling en inkomstenverdeling proberen vast te leggen. Beleidsmakers wegen af in hoeverre progressie gerechtvaardigd is, hoe hevig de herverdeling is, en wat dit betekent voor rechtvaardigheid en economische efficiëntie.