procesvariabel

Een procesvariabel is de meetbare grootheid die het actuele gedrag van een industrieel of technisch proces beschrijft, bijvoorbeeld temperatuur, druk, niveaus, debiet of samenstelling. De procesvariabel wordt continu of periodiek gemeten door sensoren en transmitters en vormt de invoer voor regel- en bewakingssysteem. In automatisering wordt de procesvariabel vaak afgekort als PV (present value) en vergeleken met een gewenste waarde, de setpoint (SP). Het verschil tussen SP en PV bepaalt de stuuractie van de controller.

Procesvariabelen zijn cruciaal voor zowel eenvoudige als complexe regellusjes: in een gesloten regelsysteem (feedback) stuurt een controller, vaak een PID-regelaar, op basis van de afwijking om de processituatie te corrigeren. In open systemen of bij feedforwardregeling wordt de PV gebruikt samen met model- of meetgegevens om voorspeld gedrag te sturen. Procesvariabelen reageren op beoogde stuuracties (manipulated variables) en onvoorziene storingen; dynamiek, tijdsvertraging en meetruis beïnvloeden de regelbaarheid.

Praktische aspecten omvatten keuze en plaatsing van meetinstrumenten, kalibratie, signaalnormalisatie (bijvoorbeeld 4–20 mA, digitale veldprotocollen) en gegevenslogboek voor procesanalyse. Juist beheer van procesvariabelen is essentieel voor veiligheid, productkwaliteit, energie-efficiëntie en proceseconomie in sectoren als chemie, olie & gas, voeding en waterzuivering. Geavanceerde regelstrategieën zoals cascaderespons en model predictive control gebruiken meerdere procesvariabelen tegelijkertijd voor optimale prestaties.