patroonboek

Een patroonboek is een verzamelwerk met tekeningen van motieven, patronen en ornamenten die als referentie dienen voor ambachtslieden, ontwerpers en producenten. Het kan verschillende vakgebieden bestrijken, zoals bouw- en beeldhouwkunst, houtbewerking, textiel, aardewerk en wanddecoratie. Het doel is om gestandaardiseerde of geïnspireerde ontwerpen beschikbaar te stellen zodat projecten efficiënter kunnen worden uitgevoerd en de consistentie van het werk wordt bevorderd.

Historisch ontstonden patroonboeken al in de middeleeuwen en vonden zij brede toepassing in de vroegmoderne tijd. In Europa werden collecties met geometrische en bloemmotieven vervaardigd door ontwerpers en fabrikanten, vaak als prentplaten of tekeningen op papier, karton of perkament. Ambachtslieden konden uit deze boeken motieven kiezen die vervolgens binnen ateliers werden toegepast op uiteenlopende objecten zoals gevelornamenten, meubels, textiel en vaartuigdekoratie.

Een patroonboek bevat doorgaans plates of tekeningen met motieven, soms vergezeld van aanwijzingen over schaal, verhoudingen en de wijze van transformatie op verschillende materialen. Motieven konden worden overgebracht door traceren of andere transfertechnieken, en soms werd aandacht besteed aan materialen en technische vereisten die nodig zijn voor het correcte gebruik van de ontwerpen.

In de moderne context verwijst de term vaak naar historische verzamelwerken, maar hedendaagse ontwerppraktijken en digitale databases fungeren als voortzettingen. Pattern books vormen belangrijke bronnen in kunst- en designgeschiedenis, museale en archivale collecties, en hebben een significante invloed gehad op de verspreiding van stijlen en motieven over tijd en regio.