paternalisme

Paternalisme is het beleid of de praktijk waarbij derden beslissingen of gedragingen van individuen beïnvloeden of beperken met het doel hun welzijn te bevorderen, ook als dit ingaat tegen hun autonomie. Het kan voorkomen bij overheden, werkgevers, zorgverleners en andere instellingen. Paternalisme gaat vaak uit van de opvatting dat mensen in bepaalde situaties slechte of onverstandige keuzes maken of niet volledig in staat zijn om weloverwogen beslissingen te nemen.

Er zijn verschillende vormen. Zacht (soft) paternalisme probeert invloed uit te oefenen wanneer iemand beperkt of lastig beslissingen neemt, terwijl de autonomie nog grotendeels intact blijft; hard (hard) paternalisme grijpt in bij volwaardige, geïnformeerde keuzes en beperkt vrijheden. Daarnaast onderscheiden sommige tradities moreel paternalisme (bescherming tegen zelfschade) en wettelijk paternalisme (in naam van veiligheid of algemeen belang). Voorbeelden zijn nudges zoals standaardopties, duidelijke informatie en automatische inschrijving, en beleidsmaatregelen zoals verplichte gordel- of helmgebruik, leeftijdsgrenzen en beperkingen op tabak of alcohol. In de gezondheidszorg kan paternalistische interventie plaatsvinden wanneer behandelkeuzes voor een patiënt zonder volledige toestemming worden beslist of bij minderjarige patiënten die de ouders of voogd volgen.

Het debat rondom paternalisme draait om autonomie versus bescherming. Voorstanders zien het als middel om zelfbeschadiging te voorkomen, welzijn te bevorderen of maatschappelijke kosten te drukken. Tegenstanders betwijfelen de legitimiteit van ingrepen in vrijheid en autonomie. In liberale democratieën wordt vaak gepleit voor transparante, minimale en verantwoorde interventies en voor keuzes die mensen helpen betere beslissingen te nemen zonder dwang, bijvoorbeeld via nudges die duidelijk zijn en de keuzevrijheid behouden.