operationisatie

Operationisatie (ook wel operationalisatie) is het proces waarbij een abstract concept uit theorie wordt vertaald naar meetbare variabelen die in onderzoek kunnen worden waargenomen en geanalyseerd. Het doel is om theoretische termen tastbaar en toetsbaar te maken zodat hypotheses kunnen worden getest en bevindingen kunnen worden vergeleken.

Bij operationisatie wordt eerst het concept helder gedefinieerd en opgesplitst in dimensies of kenmerken. Vervolgens worden indicatoren gekozen die dit concept zo goed mogelijk weergeven en meetbaar zijn. Indicatoren kunnen direct zijn (bijv. hoeveelheid uren dat iemand een activiteit verricht) of indirect/proxy (bijv. zelfgerapporteerd welzijn als maat voor welzijn). Daarna bepaalt men het meetniveau (nominaal, ordinaal, interval, ratio) en de gebruikte meetinstrumenten of datasets. Vaak worden meerdere indicatoren samengevoegd tot een schaal of index om betrouwbaardere metingen te verkrijgen.

Belangrijke aandachtspunten zijn validiteit en betrouwbaarheid. Inhoudsvaliditeit en constructvaliditeit controleren of de indicatoren daadwerkelijk het bedoelde concept meten; betrouwbaarheid kijkt naar consistentie en herhaalbaarheid. Operationisatie kent ook uitdagingen, zoals conceptuele ambiguïteit, culturele verschillen, bias bij metingen en ontbrekende data.

Het begrip komt vooral in de sociale wetenschappen voor, waar theoriën empirisch worden getoetst. Het verschil met meten is dat operationisatie gaat over wat en hoe een concept wordt afgebakend en vertaald naar waarnemingen; meten betreft de uitvoering en verwerking van die waarnemingen. Voorbeelden zijn welzijn gemeten via een samengestelde vragenlijst of arbeidsproductiviteit via output en zelfbeoordeling.