onbaatzuchtigheid

Onbaatzuchtigheid is de term voor handelen of motieven die gericht zijn op het welzijn van anderen zonder significant eigen voordeel te zoeken. De term is opgebouwd uit on- (niet) en baatzuchtigheid (zelfzucht, eigenbelang); letterlijk: niet op eigen voordeel gericht. In het Nederlands wordt het vaak vertaald als zelfloze of altruïstische motivation.

In ethiek en moraalfilosofie wordt onbaatzuchtigheid vaak gezien als een deugd en een ideaal type handelen, waarin men handelt uit zorg, compassie of verplichting aan anderen, onafhankelijk van persoonlijke beloningen. Het concept dient als tegenhanger van egoïstisch of opportunistisch handelen en wordt in verschillende tradities als een belangrijk moreel doel beschouwd.

In de psychologie en sociale wetenschappen wordt onderscheid gemaakt tussen puur altruïsme en bredere prosociale neigingen. Altruïstisch gedrag kan voortkomen uit empathie of uit sociale beloningen en reputatiedruk, en niet altijd uit onbaatzuchtigheid. Theoretische benaderingen proberen te verklaren waarom mensen anderen helpen, variërend van biologische tot sociologische factoren.

Belangrijke theoretische perspectieven zijn onder andere kinselectie (verwantschapsselectie) volgens Hamilton, waarbij hulp aan verwanten de genetische kans op voortplanting kan vergroten; reciprocaal altruïsme, waarbij gunsten geruild kunnen worden en uiteindelijk ook voor de geefende partij voordelig kunnen zijn; en de empathie-altruïsme-hypothese die stelt dat empathie de drijvende kracht kan zijn. Daarnaast spelen sociaal-culturele normen en het ervaren plezier van geven (de “warm glow”) een rol.

Er is discussie over de vraag of puur altruïsme bestaan kan en in hoeverre handelingen uit eigenbelang zijn afgeleid, of dat er altijd een mix van motieven meespeelt. Methoden zoals dictator-spelen en openbare-goed-spelen worden gebruikt om elkaar beïnvloedende factoren te onderzoeken, met continu debat over interpretatie en generaliseerbaarheid.