objectgebruik

Objectgebruik is een begrip uit de Nederlandse grammatica dat verwijst naar hoe zinnen objecten bevatten en verwerken. In het Nederlands worden doorgaans drie soorten objecten onderscheiden: het lijdend voorwerp (direct object), het meewerkend voorwerp (indirect object) en het voorzetselvoorwerp (object met een voorzetsel). Sommige zinnen bevatten meerdere objecten tegelijk, wat de woordvolgorde en de betekenis beïnvloedt.

Het lijdend voorwerp is wat de handeling ondergaat of wat er door het werkwoord wordt beïnvloed. Het antwoordt meestal op vragen zoals wat of wie bij de handeling betrokken is. Voorbeelden: Jan eet een appel. De appel is het lijdend voorwerp. Een ander voorbeeld: Zij leest het boek. Het boek is het lijdend voorwerp.

Het meewerkend voorwerp geeft aan bij wie of voor wie iets gebeurt of aan wie iets wordt toegewezen. In de basis kan dit zonder voorzetsel worden uitgedrukt: "Zij geeft haar een cadeau." Of met een voorzetsel: "Zij geeft een cadeau aan haar." Het indirecte object kan soms ook met andere werkwoorden voorkomen, afhankelijk van de syntaxis en het register.

Het voorzetselvoorwerp is afhankelijk van het werkwoord en wordt uitgedrukt met een prepositie, bijvoorbeeld: "Ik droom van een vakantie" of "Ik denk aan de oplossing." Dit type object kan optreden naast het direct en/of indirect object en heeft vaak een vaste combinatie met bepaalde werkwoorden.

Een zinsstructuur met een lijdend voorwerp kan in de passieve vorm veranderen, waarbij het lijdend voorwerp onderwerp wordt: "Een appel wordt door hem gegeten." Objectgebruik is daarmee een basisonderdeel van zinsontleding en taalverwerving en varieert per werkwoord en context.