nietletterlijk

Nietletterlijk is een term uit de taalkunde die verwijst naar taalgebruik waarvan de betekenis afwijkt van de letterlijke, woordenlijke betekenis van de zinnen. Het omvat idiomatische uitdrukkingen, metaforen, hyperbolen, ironie en metonymieën. Bij niet-letterlijk taalgebruik ligt de bedoelde betekenis vaak in de context, culturele achtergrond en gedeelde kennis tussen spreker en luisteraar of schrijver en lezer.

Het niet-letterlijke karakter wordt veel gebruikt in literatuur, journalistiek en alledaagse conversatie. Het kan expressie geven, humor toevoegen of een subtielere nuance geven dan een letterlijke formulering. In taalkundige analyses wordt vaak onderscheid gemaakt tussenletterlijke betekenis en niet-letterlijke betekenis. Vertalen vormt een speciale uitdaging: vertalers kiezen soms voor een letterlijke vertaling en soms voor een equivalent met dezelfde niet-letterlijke betekenis in de doeltaal.

Veel gebruikte voorbeelden zijn: “Het regent pijpenstelen” (niet letterlijk; het betekent zwaar regenen), “iemand de stuipen op het lijf jagen” (iemand erg bang maken), en “nu komt de aap uit de mouw” (de ware toedracht wordt duidelijk). Zulke uitdrukkingen vereisen vaak kennis van idiomatiek en cultuur; zonder die kennis kan de bedoeling voor verwarring zorgen als men ze letterlijk interpreteert.

Samenvattend beschrijft niet-letterlijk taalgebruik alles wat verder gaat dan de letterlijke betekenis van woorden, en het speelt een centrale rol in hoe ideeën, emoties en nuances effectief worden overgebracht.