leesrechten

Leesrechten zijn de rechten die iemand heeft om de inhoud van een digitaal object te bekijken zonder deze te kunnen wijzigen. Het begrip komt in verschillende contexten voor, zoals besturingssystemen, databases en cloudopslag, en blijft steeds gericht op toezicht en informatieverdeling zonder wijzigingsmogelijkheden.

In besturingssystemen zoals Unix en Linux worden leesrechten onderdeel van het permissiesysteem. Voor elk bestand of elke map bestaan er leesrechten voor drie categorieën: eigenaar (owner), groep en anderen. Een leesrecht wordt aangeduid met de letter r; een bestand met de notatie -rw-r--r-- geeft aan dat de eigenaar lezen en schrijven kan, terwijl de groep en anderen uitsluitend kunnen lezen. Het aanpassen van leesrechten gebeurt vaak via het commando chmod of via grafische gebruikersinterfaces. Voor directories bepaalt leesrechten mede of de inhoud van de directory kan worden opgeroepen of vermeld, terwijl uitvoeringsrechten (execute) vaak nodig zijn om daadwerkelijk in een map te navigeren of een programma uit te voeren.

In databases en applicaties worden leesrechten meestal geprogrammeerd als SELECT- of viewrechten. Databasetoegang wordt beheerd via rollen en privileges; lezen vereist vaak het recht om data te bekijken via queries. In cloudopslag en documenten kan leesrechten betekenen dat iemand een document alleen kan bekijken via een gedeelde link of via toegangsinstellingen, zonder bewerkingsmogelijkheden.

Beheer van leesrechten volgt doorgaans het beginsel van minimale privileges: toekenning van alleen de noodzakelijke leesrechten, periodieke controle en snelle intrekking bij verandering in rol of verantwoordelijkheid. Het correct beheren van leesrechten helpt bij privacybescherming en vermijdt onbedoelde informatievrijgave.