langeafstandsverwijzingen

Langeafstandsverwijzingen is een term uit de linguïstiek die verwijst naar linguïstische afhankelijkheden tussen zinsdelen die niet direct naast elkaar staan, maar wel met elkaar verbonden blijven. Ze ontstaan vooral bij constructies waarin een element uit een onderliggende structuur naar de hoofdzin wordt verplaatst, zoals bij wh-vragen, betrekkelijke bijzinnen en sommige zinsverlengingen. Het gaat om relaties die ondanks de afstand tussen de betrokken delen nog steeds samenhang hebben.

Een bekend type langeafstandsverwijzing is de wh- vraag, waarbij een vraagwoord aan het begin van de zin correspondeert met een verwijspositie diep in een bijzin. Voorbeeld in het Nederlands: Welke tas heeft Jan gezegd dat Maria gekocht heeft? In het Engels: Which book did Mary say that John bought? In beide gevallen verwijst het op een bepaalde plek in de zin naar een element dat verderop in de structuur ligt. Zulke verwijzingen komen ook voor in betrekkelijkheden en andere reconstructies waarbij delen van de zin tijdelijk uit elkaar worden gebracht maar later weer samenkomen.

Theoretisch gezien worden langeafstandsverwijzingen in de syntaxis meestal verklaard met beweging of reconstructie: zinsdelen worden verplaatst naar een andere positie terwijl de relatie met hun oorspronkelijke positie behouden blijft via sporen of tracés. Er bestaan ook beperkingen en debat over hoe strikt deze beweging moet zijn (bijv. eilandconstraints en alternatieve analyses). De studie van langeafstandsverwijzingen helpt bij het begrijpen van hoe zinnen gestructureerd zijn en waarom bepaalde zinsverbanden moeilijker te verwerken of te interpreteren zijn.

In de taalkunde en in de natuurlijke taalverwerking zijn langeafstandsverwijzingen relevant voor grammaticale theorie, taalverwerving, psycholinguïstiek en toepassingen zoals parsing, machinetranslatie en coreferentieherkenning.