hyperactiviteit

Hyperactiviteit verwijst naar een toestand waarin iemand een hoger niveau van motorische activiteit en rusteloosheid vertoont dan passend is voor leeftijd en situatie. Het kan op zichzelf voorkomen, maar komt vaak voor als kenmerk van ADHD of in combinatie met andere neurologische of psychiatrische aandoeningen. Voorbeelden van symptomen zijn voortdurend onrustig bewegen, niet stil kunnen zitten, friemelen, overmatig praten, moeite met af wachten en impulsief handelen.

Oorzaken en ontwikkeling: Hyperactiviteit wordt gezien als een neuroontwikkelingsfenomeen dat ontstaat door een combinatie van genetische factoren en hersenstructuur- en hersenfunctieverschillen. Stofwisselingsaspecten en neurotransmitters zoals dopamine en norepinefrine spelen een rol. Omgevingsfactoren zoals roken tijdens de zwangerschap, vroeggeboorte en blootstelling aan toxische stoffen kunnen het risico verhogen, maar er is meestal geen enkele oorzaak aan te wijzen. Meestal begint hyperactiviteit in de kindertijd en kan het aanhouden tot de adolescentie of volwassenheid; bij velen neemt de hyperactiviteit in de loop van de jaren af of verandert deze van aard.

Diagnose: De diagnose berust op klinische beoordeling met criteria uit systemen als DSM-5 of ICD-10. Belangrijke elementen zijn dat de symptomen al vóór het twaalfde levensjaar aanwezig zijn, in meer dan één setting voorkomen en leiden tot duidelijke beperkingen in sociale, school- of werkprestaties. Daarnaast kan aanvullende evaluatie nodig zijn en informatie van ouders, leraren en anderen worden betrokken. Vaak treden ook comorbide aandoeningen op.

Behandeling en management: Behandeling is meestal multimodaal en kan bestaan uit gedragstherapie, oudertraining, schoolmatige aanpassingen en structuur in dagelijkse routines. Medicatie kan helpen bij sommige personen; stimulanten zoals methylfenidaat of amphetaminepreparaten worden vaak ingezet, naast niet-stimulerende medicijnen zoals atomoxetine of guanfacine. Behandelplannen worden afgestemd op leeftijd, comorbiditeiten en respons, met regelmatige evaluatie. Leefstijlinterventies zoals regelmatige lichamelijke activiteit, voldoende slaap en consistente routines kunnen ondersteunend zijn.

Prevalentie en prognose: Hyperactiviteit als één op zich staande diagnose komt zelden voor; in de context van ADHD komt zij voor binnen verschillende subtypes. ADHD treft naar schatting circa 5% van kinderen wereldwijd, en de meeste kinderen ontwikkelen beter passende regulatie naarmate ze ouder worden, hoewel bij sommigen symptomen persisteren.