hoofdvolgorde

Hoofdvolgorde is een term uit de taalkunde die verwijst naar de gebruikelijke, of hoofd, volgorde van de grote zinsdelen in een hoofzin. Het beschrijft hoe de belangrijkste elementen van een zin – zoals het onderwerp, de werkwoordsvorm en het lijdend of meewerkend voorwerp – doorgaans achter elkaar staan in een grammaticale eenheid. De hoofdvolgorde geeft daarmee de basisstructuur van zinnen aan en wordt vaak vergeleken met variaties die ontstaan door topiek, inversie of bijzinnen.

In het Nederlands staat in veel hoofdzinnen de finite werkwoord in de tweede positie, wat bekend staat als de V2-constante. Als een element vooraan komt te staan (bijvoorbeeld een tijdsbepaling of een andere bijwoordelijke bepaling), blijft het werkwoord toch in de tweede positie: Vandaag eet ik appels. De volgorde van onderwerp, werkwoord en overige zinsdelen kan dus variëren door fronting, maar the basis blijft S-V-O in veel gevallen, met het werkwoord in de tweede positie.

Bijne-zinnen en ondergeschikte clausules volgen een ander patroon. In veel bijzinnen komt de finite werkwoordregel op een andere plek, vaak aan het eind van de clause: Dat ik appels eet. In langere samengestelde zinnen is er vaak nog een hulpwerkwoord of modale werkenwoord, wat de hoofdvolgorde verder beïnvloedt.

Breder gezien wordt hoofdvolgorde gebruikt om de basale woordorde in talen te beskrijven en te vergelijken met hoe talen verschillen in de positie van werkwoorden, nomina, en andere zinsdelen. Het begrip helpt taalkundigen om patronen van zinsbouw en variatie te analyseren en te verklaren.