glukokorticoider

Glukokortikoïden vormen een klasse van corticosteroïden die zowel endogeen door de bijnierschors als synthetisch verkrijgbaar zijn. Het belangrijkste endogene hormoon is cortisol. Glukokortikoïden reguleren stofwisseling en immuunreacties en spelen een sleutelrol bij ontstekingsreacties en stressrespons.

Mechanisme: ze binden aan de glucocorticoïde receptor (GR) in het cytoplasma, migreren naar de kern en reguleren genexpressie. Dit leidt tot afname van pro-inflammatoire cytokinen en ontstekingsmediatoren, en tot onderdrukking van immuunresponsen.

Toepassingen: therapeutisch worden synthetische glukokortikoïden gebruikt bij inflammatoire en auto-immuunziekten (astma, COPD, reumatoïde artritis, inflammatoire darmsziekten), dermatologische aandoeningen, allergische reacties, en bij orgaantransplantaties ter preventie van afstoting. Ze kunnen lokaal worden toegepast als inhalatie, neusspray, crème of oogdruppels, of systemisch (oraal, intraveneus) bij ernstigere gevallen.

Somatische eigenschappen: onderverdeling naar duur van actie: kortwerkend/hydrocortison; middellang (prednisolon, methylprednisolon); langwerkend (dexamethason, betamethason).

Bijwerkingen: systemische glukokortikoïden kunnen bij langdurig gebruik hyperglykemie, gewichtstoename, osteoporose, myopathie, hypertensie en verhoogde infectierisico veroorzaken, evenals onderdrukking van de hypothalamus-hypofyse-bijnier-as waardoor taperen nodig kan zijn bij stopzetting. Lokale toedieningen kunnen candidiasis (mondspoel) of huidatrofie veroorzaken. Gewoonlijk geldt: gebruik zo laag mogelijk en zo kort mogelijk, en bouw af om de HPA-as te laten herstellen.

Veiligheid en contra-indicaties: bij actieve systemische infecties wordt het gebruik meestal vermeden of aangepast. In zwangerschap wegen baten en risico's; glukokortikoïden kunnen placenta passeren.

Interactie: combinatie met sterke CYP3A4-inductoren (bijv. rifampicine) kan de klaring verhogen; azolale antifungals verhogen niveaus. Gebruik met NSAID verhoogt GI-bloedingsrisico.

Samenvattend: glukokortikoïden zijn krachtige anti-inflammatoire en immunosuppressieve middelen met breed klinisch gebruik, maar vereisen zorgvuldige dosering en monitoring.