dissipatieve

Dissipatief is een term uit de natuurkunde en thermodynamica die verwijst naar systemen of processen waarbij energie verloren gaat door irreversibele interacties met de omgeving. In een dissipatief proces wordt inputenergie niet volledig bewaard binnen het systeem; deze energie wordt omgezet in warmte of anderszins verloren aan het milieu. Dergelijke systemen zijn doorgaans niet bedoeld voor conservatieve, energiebehoudende evoluties, maar vertonen in plaats daarvan dissipatie en vervluchtiging van energietoevoer.

Kenmerkend voor dissipatieve systemen is de aanwezigheid van energie-uitwisseling met de omgeving, vaak gepaard gaand met entropieproductie en irreversibiliteit. Vaak zijn ze open systemen die onder externe sturing staan, bijvoorbeeld door constante toevoer van energie of materiaal. Voorbeelden zijn demping in mechanische systemen door wrijving of viskeuze krachten, elektrische systemen met weerstand, en chemische of biologische processen waarbij chemische energie wordt omgezet in warmte of andere vormen van dissipatie.

Toepassingen en concepten in de wetenschap omvatten onder meer dissipatieve structuren, zoals structuren die ontstaan onder continue energie- en materiaaleiloten bij verstoord evenwicht (Prigogine). In de kwantumtheorie spelen dissipatieve processen een rol in open quantum systemen en decoherentie. Doordat dissipation een fundamenteel kenmerk is van systems die met hun omgeving uitwisselen, vormt het een centraal concept bij het begrijpen van niet-evenwichtstoestanden, zelforganisatie en ingewikkelde dynamiek.