decriminaliseren

Decriminaliseren verwijst naar het verminderen of verwijderen van strafrechtelijke sancties voor een handeling die voorheen strafbaar was. In de praktijk blijft de handeling vaak illegaal, maar worden vervolging en strafmaat gewijzigd in civiele of administratieve sancties, of ligt de nadruk meer op preventie en hulpverlening dan op straf. Het doel is meestal kans op strafrechtelijk gevolg te beperken en (veiligheids)zorg of hulp te bevorderen.

Het begrip onderscheidt zich van legaliseren. Bij legalisatie wordt de activiteit volledig toegestaan en gereguleerd volgens regels en vergunningen. Bij decriminaliseren blijft de handeling vaak illegaal, maar de kans op strafrechtelijke vervolging wordt verminderd of geëlimineerd ten gunste van minder ingrijpende maatregelen. Zo ook klinkt het idee van depenalisation: de strafbaarstelling wordt verzwakt, terwijl de handeling feitelijk juridisch nog minder streng geregeld is.

Een bekend voorbeeld uit de policy-geschiedenis is Portugal, waar in 2001 bezit en gebruik van alle drugs decriminaliseerd werden; de nadruk verschuift naar gezondheidszorg en preventie, met sancties die administratief of via hulpverlening plaatsvinden in plaats van strafrechtelijke vervolging. In veel andere landen en jurisdicties geldt een minder strikte behandeling van persoonlijk bezit (bijvoorbeeld met lage boetes of geringe vervolging), terwijl handel en productie doorgaans wel strafbaar blijven. Er bestaan nog altijd uiteenlopende interpretaties en implementaties, afhankelijk van wetgeving, beleid en maatschappelijke context.

Impact en debat rondom decriminaliseren lopen uiteen. Voorstanders wijzen op minder druk op justitie, minder stigmatisering en meer focus op volksgezondheid; tegenstanders waarschuwen voor mogelijke misverstanden, versnippering van beleid en onzekerheid over wettelijke status en handhaving. In internationale verdragen biedt decriminalisering vaak ruimte voor beleidsaanpassingen, mits de kernregels rondom productie en handel handhaving behouden.