bètacellen

Bètacellen zijn een type endocriene cellen in de eilandjes van Langerhans van de alvleesklier. Ze vormen een groot deel van de cellen in een menselijk eiland en produceren insuline en amylin, hormonen die betrokken zijn bij de regulatie van bloedglucose. Insuline wordt vrijgegeven in respons op stijgende bloedglucosespiegels en bevordert de opname van glucose door lever, spieren en vetweefsel, en remt tegelijk de glucoseproductie door de lever.

De afgifte van insuline gebeurt via glucose-stimuleerde secretie (GSIS). Glucose in de bètacellen verhoogt de ATP-productie, waardoor KATP-kanalen sluiten, het membraan depolariseert en voltage-afhankelijke Ca2+-kanalen openen. Calciuminflux triggert de exocytose van insulinegranules. Insuline wordt geproduceerd als proinsuline en later verwerkt tot insuline en C-peptide, die gelijktijdig vrijkomen. Amylin (IAPP) wordt eveneens samen met insuline afgescheiden.

Ontwikkeling en regulatie: bètacellen ontstaan uit voorlopercellen in de alvleesklier. De ontwikkeling en rijping worden bestuurd door transcriptie-regulatie met factoren zoals PDX1, NKX6.1 en MAFA, die betrokken zijn bij de ontwikkeling, maturatie en de functionele respons van de bètacellen.

Islets en celdynamiek: in de eilandjes werken bètacellen samen met alfa-cellen (glucagon) en delta-cellen (somatostatine) om de bloedglucosebalans te handhaven. Incretinehormonen zoals GLP-1 en GIP verbeteren de insulineafgifte na een maaltijd, vooral in de postprandiale fase.

Ziekten en klinische relevantie: bij type-1 diabetes mellitus wordt beta-cetweefsel auto-immuun vernietigd, wat leidt tot absolute insulinedeficiëntie. Bij type-2 diabetes is er aanvankelijk verhoogde insulineafgifte om insulineresistentie te compenseren, maar na verloop van tijd neemt β-celmassa en -functie af; glucotoxiciteit en lipotoxiciteit dragen bij aan beta-celbeschadiging.

Therapie en onderzoek: behandelingen richten zich op behoud of vervanging van bètacellen, zoals islettransplantatie en ontwikkeling van stamcel-afgeleide beta-achtige cellen; immunomodulatie en bescherming tegen auto- of metabool stress zijn belangrijke onderzoeksgebieden.