bicarbonaat

Bicarbonaat is het anion met de formule HCO3−. De bekendste zouten zijn natriumbicarbonaat NaHCO3 (baking soda), kaliumbicarbonaat KHCO3 en ammoniumbicarbonaat NH4HCO3. In water is bicarbonaat amphotair: het kan zowel als zuur als als base reageren, afhankelijk van de pH. Het maakt deel uit van het koolzuur-bicarbonaat bufferecosysteem: CO2 + H2O ⇌ H2CO3 ⇌ H+ + HCO3−, waarbij de pKa van H2CO3/HCO3− in de orde van 6,3–6,4 ligt. Vanuit fysiologisch oogpunt is dit bufferingsysteem cruciaal in het lichaam, onder meer in het bloed waar het meewerkt aan het handhaven van de pH.

Voorkomen en productie: bicarbonaat komt in oplossing veel voor in natuurlijk water door de interactie van kooldioxide met mineralen. Ca(HCO3)2 (calciumbicarbonaat) vormt in oplossing, maar stabiel als droog zout is het niet. Commercieel zijn natrium- en kaliumbicarbonaat gangbaar; ze worden geproduceerd via industrieel processen die CO2 en natrium- of kaliumzouten betrekken. Natriumbicarbonaat wordt bovendien veel gebruikt in de bak- en voedingsindustrie en als ingrediënt in geneesmiddelen.

Toepassingen: bicarbonaat wordt in de keuken als rijsmiddel gebruikt; medisch dient het als maagzuurremmer en als buffermiddel bij acidose of om urine te alkaliniseren. Het fungeert ook als ingrediënt in sommige geneesmiddelen en als voedseladditief (E500).

Biologische betekenis: het bicarbonaat-bufferingssysteem is essentieel voor het handhaven van de zuurtegraad in het lichaam. Het plasma bevat doorgaans circa 22–28 mmol/L bicarbonaat, met een pH-systeem van ongeveer 7,35–7,45.