betekenisverschillen

Betekenisverschillen is een begrip uit de taalkunde en lexicografie. Het verwijst naar de verschillen in betekenis die dezelfde taaleenheid kan hebben, afhankelijk van context, onderwerp en geschiedenis. In de semantiek onderscheiden velen denotatie (de letterlijke betekenis) van connotatie (bijbetekenissen, waardebetekenis). Betekenisverschillen ontstaan op verschillende niveaus en kunnen synchroon (tegenwoordig) of diachroon (door de tijd) worden bestudeerd.

Belangrijke oorzaken zijn polysemie (een woord met verwante betekenissen), homonymie (zelfde vorm, verschillende oorsprong en ongerelateerd) en semantische verschuivingen zoals verbreding of verenging van betekenissen. Daarnaast spelen pragmatiek, context, collocaties en register een rol: dezelfde vorm kan in technische teksten anders betekenen dan in alledaagse taal.

Betekenisverschillen hebben praktische implicaties. Ze bemoeilijken vertaling en taalonderwijs, en vereisen disambiguatie op basis van context, grammaticale aanwijzers of aanvullende woorden. Lexicografie en corpusonderzoek proberen betekenisverschillen systematisch vast te leggen en te tonen hoe betekenissen verwant zijn of van elkaar verschillen.

Voorbeelden helpen bij het illustreren van het verschijnsel. Een bekend geval is bank: kan verwijzen naar een zitmeubel of naar een financiële instelling; de juiste interpretatie hangt af van de context. Een ander voorbeeld is slot, dat kan slaan op een mechanisch slot (deurslot), het einde of sluitstuk van iets (slot van het verhaal) en een tijdslot (een gereserveerde tijd).

Samengevat vormen betekenisverschillen een fundamenteel kenmerk van natuurlijke talen en spelen ze een centrale rol in linguïstisch onderzoek, onderwijs en technologische toepassingen zoals vertaling en spraaktechnologie.