alkaptonurie

Alkaptonurie is een zeldzame erfelijke stofwisselingsstoornis die wordt veroorzaakt door een defect in het enzym homogentisaat-1,2-dioxygenase (HGD). Het gebrek aan HGD leidt tot een ophoping van homogentisaatzuur (HGA) in het lichaam en tot donker wordende urine bij blootstelling aan lucht. De aandoening volgt een autosomaal recessieve overerving.

Oorzaken en pathofysiologie: Mutaties in het HGD-gen resulteren in onvoldoende activiteit van HGD, waardoor de afbraak van tyrosine-derivaten stokt. HGA wordt via urine uitgescheiden maar stapelt zich ook op in bindweefsel, waardoor ochronose ontstaat met pigmentatie in kraakbeen, tussenwervelschijven en andere weefsels. Dit kan leiden tot verkleuring van sclerae en huid.

Klinische kenmerken: Symptomen verschijnen vaak in de kindertijd of vroege volwassenheid. Een kenmerk is donkerkleurige urine die donker wordt na blootstelling aan lucht. Na verloop van tijd ontstaat ochronotische artropathie met degeneratieve veranderingen van gewrichten, vooral de wervelkolom, heupen en knieën, en pigmentatie van kraakbeen en bindweefsel. Cardiale betrokkenheid kan in sommige gevallen voorkomen.

Diagnose en differentiaal: Diagnose gebeurt op basis van detectie van HGA in de urine en bevestiging door genetische tests die mutaties in het HGD-gen aantonen. Beeldvorming kan degeneratieve veranderingen tonen. Familie- en genetische counseling is aanbevolen.

Behandeling en prognose: Er bestaat geen remedie. Behandeling richt zich op symptoombeheer en vertraging van progressie. Nitisinone (NTBC) kan de productie van HGA verminderen; een dieet met beperkte fenylalanine en tyrosine kan worden overwogen. Fysiotherapie, pijnstilling en, indien nodig, orthopedische chirurgie maken deel uit van de zorg. De prognose varieert afhankelijk van de ernst en complicaties.

Geschiedenis: Alkaptonurie werd voor het eerst beschreven door Garrod en wordt gezien als een van de vroege ontdekkingen in de studie van erfelijke metabole fouten.