adpositie

Adpositie is een term uit de taalkunde voor een woordklasse die een relatie uitdrukt tussen zijn object en de rest van de zin. Adposities geven meestal ruimtelijke, temporele of relationele betekenissen aan. In veel talen omvat deze klasse zowel voorzetsels als postposities; ook circumposities (een voor- en een achterelement rond een woordgroep) komen voor. In talen zoals het Nederlands en het Engels komen meestal preposities voor, terwijl andere talen postposities of beide kunnen gebruiken.

Een adpositie gaat gewoonlijk samen met een verplicht of optioneel complement, meestal een zelfstandig naamwoord of voornaamwoord. De combinatie van adpositie + complement vormt een prepositional phrase (PP) of een vergelijkbaar zinsdeel. Dit zinsdeel kan verschillende functies vervullen: het kan als bijwoordelijke bepaling dienen (plaats, tijd, wijze, oorzaak), maar ook als onderdeel van een substantieve of adjectivale constructie.

Voorbeelden uit het Nederlands zijn onder meer: in de kamer (plaats), na de maaltijd (tijd), met zorg (manier), door de wind (middel of agent). Daarnaast bestaan er vaste uitdrukkingen en samengestelde adposities zoals ten gevolge van, in verband met, wegens.

Verbinding met werkwoord en zinsstructuur is belangrijk: vele werkwoorden vereisen specifieke adposities (denk aan denken aan, wachten op, geloven in), wat de betekenis en het argumentenbeheer van het werkwoord beïnvloedt. Adposities zijn meestal onvervoeglijk en kunnen in sommige talen klank- of vormveranderingen ondergaan op basis van pronomen of naamval.

Samengevat vormen adposities een flexibele en centrale bouwsteen voor expressie van plaats, tijd, richting en andere relaties binnen zinnen, zowel als autonome zinsdelen als delen van werkwoord-voorzetselcombinaties.