Uitgebarsten

Uitgebarsten is het voltooid deelwoord van het Nederlandse werkwoord uitbarsten. Het wordt gebruikt om een plotselinge, hevige uitbarsting aan te duiden, hetzij letterlijk (een vulkaan die is uitgebarsten), hetzij figuurlijk (emoties, lawaai, geweld). In moderne taal verschijnt het meestal als bijvoeglijk naamwoord of predicatief deel van een voltooide tijd, bijvoorbeeld in zinnen als de vulkaan is uitgebarsten.

Etymologie: uitgebarsten is afgeleid van het werkwoord barsten met het voorvoegsel uit-, dat een naar buiten toe beweging aanduidt. Het voltooid deelwoord wordt gevormd uit deze combinatie en wordt ingezet in samengestelde tijden met het hulpwerkwoord zijn, zoals in "de vulkaan is uitgebarsten".

Gebruik en nuance: uitgebarsten wordt vooral toegepast bij hevige, plotselinge gebeurtenissen die zich naar buiten toe afspelen, letterlijk bij geologische uitbarstingen en figuurlijk bij plotselinge emoties of lawaai. In literaire en formele taal kan het fungeren als bijvoeglijk naamwoord om zo’n uitbarsting extra te benadrukken. In dagelijkse taal komt men vaker tegen de werkwoordsvorm uitbarsten in de tegenwoordige of verleden tijd, terwijl uitgebarsten vooral in de voltooide tijd en in stijlvollere contexten voorkomt.

Verwant taalgebruik: de tegenhanger is het zelfstandig naamwoord uitbarsting. Het werkwoord uitbarsten kan ook in andere constructies voorkomen, maar uitbarsten en uitbarsting blijven de meest directe verwante termen. Een verwante maar onderscheidende vorm is uitbraak of uitbarsting, die vaak letterlijk of figuurlijk als naamwoord wordt gebruikt.

Zie ook: barsten, uitbarsten (werkwoord), uitbarsting, uitbraak.