Stoomvaart

Stoomvaart verwijst naar maritiem transport dat wordt aangedreven door stoommachines. Het begrip wordt gebruikt voor schepen die op rivieren, aan zee en langs kusten opereerden en door mechanische aandrijving een betrouwbaardere en vaker afgesproken dienstregeling mogelijk maakten dan zeilschepen. Aanvankelijk waren veel schepen voorzien van peddelwielen, later werd de schroefaandrijving gemeengoed en ontstond er een grotere variatie in scheepsontwerpen.

Historisch gezien begon de stoomvaart in de late 18e en vooral de 19e eeuw. De stoommachine maakte reizen mogelijk zonder afhankelijkheid van wind, waardoor langeafstands- en grensoverschrijdende verbindingen mogelijk werden en ook buiten het seizoensvenster gevaren kon worden. De vroege schepen gebruikten voornamelijk aandrijving via paddelwielen, maar vanaf de helft van de 19e eeuw kwamen schroefflatten en andere vormen van schroeftechniek in gebruik, wat de snelheid en efficiëntie aanzienlijk verhoogde. Coal-fired machines vormden lange tijd de standaardbrandstof, met daarmee samenhangende eisen aan havens, dokken en bevoorrading.

In de Nederlandstalige wereld speelde stoomvaart vanaf het midden van de 19e eeuw een belangrijke rol op de Rijn en in verbindingen met de Noordzee. Havens, havenspecifieke industrieën en scheepswerven ontwikkelden zich rondom deze motorische schepen, waardoor handel en reizigersverkeer tussen stedelijke centra en belangrijke handelsroutes sneller en regelmatiger werd.

In de 20e eeuw werd diesel- en turbine-aandrijving steeds gangbaarder, waardoor stoomschepen geleidelijk uit de voorhoede verdwenen als hoofdvorm van maritiem transport. Desondanks blijft stoomvaart een belangrijk onderdeel van maritieme geschiedenis, met diverse historische schepen die bewaard worden in musea en soms opereren als erfgoed- of toeristische attracties.