Poorttheorie

Poorttheorie is een term uit het verslavingsonderzoek en de volksgezondheid die stelt dat het gebruik van minder risicovolle substanties zoals tabak, alcohol en cannabis een poort vormt naar het gebruik van zwaardere illegale middelen. Volgens de theorie volgt druggebruik vaak een voorspelbare volgorde: iemand begint met legale of minder risicovolle middelen en kan daarna overstappen op hardere middelen. De theorie wordt zowel in publieke beleidsdiscours als in preventieprogramma’s gebruikt om vroegtijdig gebruik te voorkomen.

Mechanismen: zowel farmacologische als sociale factoren spelen een rol. Sommige formuleringen suggereren dat eerste drugs veranderingen in de hersenen en tolerantie kunnen veroorzaken, terwijl anderen de nadruk leggen op sociale netwerken, beschikbaarheid en risicogedrag. Belangrijk is dat veel onderzoekers benadrukken dat de relatie tussen eerste en latere drugs vaak verklaard kan worden door gedeelde risicofactoren, zoals impulsiviteit, stress, druk van leeftijdsgenoten, armoede of genetische factoren.

Historisch: de notie kreeg vooral bekendheid in de jaren tachtig en negentig in westerse landen en wordt in Nederland vaak besproken als poorttheorie binnen volksgezondheidskaders. Onderzoeken tonen associaties aan maar kunnen geen causale relatie aantonen; wanneer confounders worden gecontroleerd, neemt het schijnbare poort-effect af.

Beschouwing: sommige studies ondersteunen een beperkt gateway-effect, terwijl de common liability-theorie stelt dat onderliggende predispositie verantwoordelijk is voor zowel het initiëren van lichte als zware druggebruik. In beleid en preventie wordt de theorie soms bekritiseerd als te simplistisch of te deterministisch.

Zie ook: gateway drug, verslaving, volksgezondheid, preventie, risicofactoren, common liability theory.