Kontrolldiagram

Kontrolldiagram is een statistisch hulpmiddel om procesvariatie in de tijd te volgen en te beheersen. Het plot een statistiek, zoals het gemiddelde van steekproeven of individuele metingen, tegen tijd. De kaart bevat een centrale lijn (het procesgemiddelde) en bovengrenzen en ondergrenzen (controlelimieten), die doorgaans zijn berekend als het gemiddelde plus of minus drie standaarddeviaties van de meetreeks. Het doel is om trends en plotselinge afwijkingen te herkennen die wijzen op speciale oorzaken; zodra zo’n oorzaak wordt geïdentificeerd, kan corrigerend handelen volgen.

Er bestaan verschillende typen afhankelijk van wat er wordt gemeten en hoe de data worden verzameld. Veelgebruikte kaarten zijn X-bar en R-kaarten (gemiddelde per steekproef en spreiding binnen steekproef) of X-bar en S-kaarten (met standaarddeviatie). Voor individuele metingen zijn er individuen-kaarten (I-kaarten) en de bijbehorende MR-kaart. Daarnaast zijn er p-kaarten voor proporties en C- en U-kaarten voor aantallen defecten. De keuze hangt af van steekproefgrootte, meetmoment en verdeling van de gegevens.

Interpretatie: punten buiten de controlelimieten duiden op mogelijke speciale oorzaken en leiden doorgaans tot nader onderzoek van het proces. Ook non-random patronen zoals opeenvolgende punten, trends of runs kunnen aangeven dat het proces uit balans raakt. Het doel is zowel detectie als oorzaakanalyse en verbetering.

Toepassingen: controlekaarten worden in productie en fabrieken veel gebruikt, maar ook in gezondheidszorg, dienstverlening en logistiek. Ze ondersteunen processtabiliteit, helpen kwaliteitskosten te verlagen en dragen bij aan continue verbetering.

Beperkingen: ze vereisen een relatief stabiel proces, voldoende data en juiste meetinstrumenten. Veronderstellingen over normaliteit en meetfouten kunnen de interpretatie beïnvloeden; controlekaarten vormen een onderdeel van een bredere statistische procescontrole, niet de enige maatstaf.