Keizerrijk

Keizerrijk is een historisch begrip in het Nederlands voor een rijk dat onder een keizer staat. De term is samengesteld uit keizer (van Kaiser) en rijk (land of staat) en duidt op een politieke traditie waarin centraal gezag wordt uitgeoefend door een keizer. In de Nederlandse historiografie verwijst de uitdrukking vooral naar twee voorname voorbeelden: het Heilige Roomse Rijk en het Duitse Keizerrijk.

Het Heilige Roomse Rijk (ongeveer 800–1806) was een confederatie van talrijke Duitse en centraleuropese staten die formeel onder een keizer stond. De keizer werd in de loop van de middeleeuwen doorgaans gekozen door een kleine groep keurvorsten; de macht was sterk gedecentraliseerd en afhankelijk van talloze regionale autoriteiten, steden en rijksgebouwen. De keizer had geen monopolie op leger, rechtspraak of financiën, en de centrale macht werd voortdurend bepaald door conflicten tussen keizerlijke en regionale belangen. In de late middeleeuwen en vroegmoderne tijd nam de autoriteit af, en het rijk werd in 1806 ontbonden na de nalatenschap van het Napoleontische tijdperk.

Het Duitse Keizerrijk (Deutsches Kaiserreich) ontstond na de Duitse eenwording in 1871 onder leiding van Pruisen. Het was een constitutionele monarchie met een keizer als staatshoofd en een kanselier als regeringsleider, verantwoording schuldig aan het parlement. Het rijk bestond uit een federatie van staten met een centraal gezag op gebieden zoals buitenlands beleid, defensie en economie. Het Duitse keizerrijk eindigde in 1918, toen keizer Wilhelm II abdiceerde en de Weimarrepubliek werd uitgeroepen.

Gebruik en betekenis: in hedendaags Nederlands is de term vooral historiografisch en verwijst hij naar deze historische vormen van keizerlijke heerschappij, niet naar een huidige staat.