Karakterkenmerken

Karakterkenmerken verwijzen naar de stabiele eigenschappen die iemands manier van denken, voelen en handelen op lange termijn karakteriseren. Ze beïnvloeden hoe iemand met anderen omgaat, beslissingen neemt en reageert op stress of beloningen. In de psychologie worden ze vaak onderscheiden van tijdelijke stemmingen en situationele gedragsveranderingen.

Een gangbaar kader voor karakterkenmerken is het Big Five-model, ofwel het vijffactoren-model. De belangrijkste dimensies zijn extraversie, vriendelijkheid (agreeableness), zorgvuldigheid (conscientiousness), neuroticisme (emotionele stabiliteit) en openheid voor ervaring. Andere modellen, zoals HEXACO, voegen aanvullende dimensies toe zoals eerlijkheid-nederigheid. Deze modellen helpen bij het beschrijven en vergelijken van persoonlijkheidsprofielen, maar de exacte definities kunnen per model variëren.

Ontstaan en ontwikkeling van karaktermerken wordt toegeschreven aan een combinatie van genetische factoren en omgevingsinvloeden, zoals opvoeding, cultuur en ervaring. Over het algemeen blijven de kernkenmerken vrij stabiel na de volwassenheid, maar veranderingen zijn mogelijk, vooral in jongvolwassenen door leerervaringen, sociale context en choques die iemands gedrag beïnvloeden.

Metingen gebeuren vaak via gestandaardiseerde vragenlijsten, observaties en informantrapportages. Veel gebruikte instrumenten trachten betrouwbaarheids- en validiteitsverschillen te adresseren, maar zelfrapportage kan beïnvloed worden door bias en sociale wenselijkheid. Toepassingen bevinden zich in de psychologische diagnostiek, onderwijs en human resources, waar inzicht in karaktermerken kan bijdragen aan persoonlijke ontwikkeling, teamdynamiek en loopbaanplanning. Culturele en leeftijdsverschillen kunnen de waarneming en opvattingen over kenmerken beïnvloeden.