Goktheorieën

Goktheorieën, in het Engels game theory, vormen een tak van wiskunde en economie die zich bezighoudt met strategische besluitvorming in situaties waarin de uitkomst afhankelijk is van de keuzes van meerdere spelers. Ze proberen voorspelbare modellen te leveren voor menselijk en institutioneel gedrag in competitieve als samenwerkende omgevingen.

Belangrijke concepten zijn onder meer spelers, hun mogelijke strategieën en de payoffs of uitkomsten die voortvloeien uit combinaties van keuzes. Informatie over de opties kan volmaakt of beperkt zijn, en spelers kunnen samenwerken (coöperatief) of onafhankelijk handelen (niet-coöperatief). Een centraal begrip is het Nash-evenwicht, een situatie waarin geen enkele speler zijn uitkomst kan verbeteren door eenzijdig van strategie te veranderen, gegeven de keuzes van de anderen.

Historisch gezien begon de moderne goktheorie met de samenwerking van John von Neumann en Oskar Morgenstern in de jaren 1940, met onder meer het minimax-principe en redelijke aannames over rationeel gedrag. John Nash leverde in de jaren 1950 een cruciale doorbraak met het concept van het Nash-evenwicht. Sindsdien zijn vele takken ontwikkeld, waaronder speltheorie voor dynamische systemen, evolutiespels, en mechanism design, dat stelsels ontwerpt waarin gewenste uitkomsten worden gestimuleerd.

Toepassingen bevinden zich op vele gebieden: economie en bedrijfsleven, politiek en internationaal beleid, biologie via evolutionaire speltheorie, informatica en kunstmatige intelligentie, en rechts- en beleidswetenschappen. Kritieken richten zich op benodigde idealisaties van rationaliteit en informatie, en op de vraag in hoeverre modellen universeel toepasbaar zijn op complexe, menselijke realiteiten.