Genotoxiciteit

Genotoxiciteit verwijst naar het vermogen van een stof, straling of een biologische factor om genetisch materiaal te beschadigen. Genotoxische effecten kunnen leiden tot mutaties, chromosomale afwijkingen en andere veranderingen in het genoom. Dit kan somatische ziekten zoals kanker veroorzaken en, als kiemcellen betrokken raken, mogelijk overerving van genetische veranderingen tot gevolg hebben. Genotoxische effecten worden vaak onderverdeeld in mutageniteit (veranderingen in DNA-volgorde), clastogeniteit (chromosoombreuken) en aneugeniteit (verstoringen in het chromosoomnummer).

De onderliggende mechanismen omvatten DNA-adductvorming, alkylatie, intercalatie, crosslinking, oxidatieve schade en enkel- of dubbele strengbreuken, evenals fouten bij DNA-replicatie. Ook indirecte effecten via ontstekingsreacties of reactieve zuurstofspecies kunnen bij dragen aan genotoxische schade. De gevolgen kunnen variëren van geïsoleerde mutaties tot chromosomale instabiliteit en kanker, en bij blootstelling van kiemcellen kunnen mogelijk erfelijke effecten optreden.

Evaluatie en regelgeving: genotoxische potentie wordt doorgaans beoordeeld met een testbatterij die zowel in vitro als in vivo studies omvat. Voor mutageniteit in bacteriën wordt vaak de Ames-test gebruikt; voor chromosomale schade bestaan in vitro micronucleus-assays en chromosoomafwijkingstesten; voor directe DNA-strandschade zijn komet-tests beschikbaar. In vivo tests zoals de micronucleus-test bij dieren dragen bij aan de confirmatie. Resultaten worden geïnterpreteerd via gewicht van het bewijsmateriaal, met gebruik van aanvullende analyses zoals SAR-onderzoek.

Toepassingen en regelgeving: genotoxiciteitsbeoordeling is cruciaal bij farmaceutische producten, chemische stoffen en cosmetica. Regelgeving zoals REACH en cosmetica-regelgeving vereist beoordeling van genotoxische risico’s. Een positieve genotoxiteitstest kan leiden tot restricties of weigering van toelating, terwijl vaak een gehele bewijslast en blootstellingsniveau worden afgewogen.