Cartesiaanse

Cartesiaanse verwijst naar cartesianisme: een filosofische en wetenschappelijke traditie die is vernoemd naar René Descartes en door latere denkers verder is ontwikkeld. De stroming ontstond in de 17e eeuw in Frankrijk en Nederland en heeft een diepgaande invloed gehad op wiskunde, natuurkunde en epistemologie.

De kernideeën van het cartesiaanse denken omvatten methodische twijfel als uitgangspunt voor zekere kennis, het beroemde cogito ergo sum en het rationalisme waarbij rede als belangrijkste bron van kennis wordt beschouwd. Ook gaat het cartesiaanse denken uit van een epistemologie die helder en onderscheidend geformuleerde ideeën vereist. In politieke en religieuze context werd de verhouding tussen geloof en rede vaak besproken, met nadruk op autonomie van het verstand.

Een hoofdkenmerk is het dualisme tussen res cogitans (denkend subject) en res extensa (uitgebreide materie). Daarnaast wordt de verhouding tussen geest en lichaam als fundamenteel probleem gezien. In de wetenschap droeg Descartes bij aan een wiskundig en mechanistisch beeld van de natuur; hij ontwikkelde tevens de cartesiaanse coördinaten die algebra en meetkunde verenigden, wat leidde tot de analytische meetkunde en een rekenmatige benadering van natuurlijke verschijnselen.

Invloed en kritiek: cartesiaanse ideeën vormden de basis voor latere rationalistische tradities en beïnvloedden denkers als Malebranche en Arnauld, evenals de ontwikkeling van de moderne filosofie en exacte wetenschappen. Tegelijkertijd stelden empiristen als John Locke en David Hume vragen bij de zekerheid van zintuiglijke waarneming en oorzakelijke verklaringen, waardoor de cartesiaanse hegemonie onder druk kwam te staan. Vandaag wordt de term cartesiaanse vaak gebruikt om een rigoureuze, wiskundig-analytische benadering van problemen aan te duiden.