zelfverwijzende

Zelfverwijzende is een bijvoeglijk naamwoord in het Nederlands dat aanduidt dat iets naar zichzelf verwijst of betrekking heeft op zijn eigen verwijzing. De term is opgebouwd uit zelf en verwijzen en wordt meestal toegepast op zinnen, teksten of objecten die zichzelf als onderwerp nemen. Een veelgegeven voorbeeld is een zelfverwijzende zin zoals “Deze zin verwijst naar zichzelf.”

In taal- en literatuurwetenschap komt het begrip vaak voor in metafictie en in literaire technieken die de aard van taal en fictie onderzoeken. Een zelfverwijzende tekst kan op de lezer reflecteren of commentaar leveren op haar eigen vertelwijze. Zelfverwijzende humor draait om grappen die over de taal of over de gecreëerde wereld gaan en zo de grenzen van representatie belichten.

In de logica en wiskunde spelen zelfverwijzing en zelfreferentie een centrale rol bij paradoxen en constructies zoals die in Gödel’s onvolledigheidsstelling, waarin een uitspraak betrekking heeft op zijn eigen bewijsbaarheid. Deze ideeën tonen aan dat systemen die zichzelf kunnen beschrijven beperkt zijn in wat zij over hun eigen structuur kunnen bewijzen.

Zie ook: zelfreferentie, metafictie, recursie.