zelfantigenen

Zelfantigenen, of self-antigenen, zijn moleculen of delen daarvan die door het immuunsysteem als behorend tot het eigen lichaam worden herkend. Ze kunnen eiwitten, koolhydraten, lipiden of moleculaire complexen op celoppervlakken of in de extracellulaire matrix zijn. In normale omstandigheden veroorzaken zelfantigenen geen ontsteking of weefselschade omdat het immuunsysteem tolerant is ten opzichte van deze componenten.

De tolerantie tegen zelfantigenen ontstaat via centrale tolerantie en perifere tolerantie. Centrale tolerantie vindt plaats in de thymus (voor T-cellen) en het beenmerg (voor B-cellen). Zelfreactieve lymfocyten worden geëlimineerd of geherprogrammeerd (bijvoorbeeld via receptoreditering of anergie) voordat ze het bloed- en lymfeweefsel bereiken. Het AIRE-gen speelt hierbij een rol door een breed scala aan lichaamskenmerken aan T-cellen te tonen, zodat zelfreactiviteit elders kan worden uitgesloten.

Perifere tolerantie houdt in dat lymfocyten die zelfreactief zijn, buiten de thymus of beenmerg onder controle blijven. Mechanismen omvatten anergie (niet-respondereert), suppressie door regulatorische T-cellen (Tregs) en zogenaamde ignorantie of isolatie van antigenen. Sommige zelfantigenen zijn sequestered, bijvoorbeeld in het oog of testis, waardoor het immuunsysteem ze normaal niet ziet; bij schade kunnen deze antigeen bekend raken en mogelijk autoimmune reacties uitlokken bij predispositie.

Autoantigenen verwijzen naar zelfantigenen die doelwit worden van auto-immuun reacties, wat kan leiden tot auto-immuunziekten. Neoantigenen en moleculaire nabootsing door pathogenen kunnen dergelijke reacties uitlokken wanneer tolerantie verstoord raakt.