woordopbouw

Woordopbouw, ook wel woordvorming genoemd, is het geheel van processen waardoor in een taal nieuwe woorden ontstaan uit bestaande morfemen (kleinste betekenisvolle eenheden). In het Nederlands bestaan deze processen uit samenstelling, afleiding en aanvullende vormen zoals diminutieven, nominalisatie en leenwoorden. Samen vormen deze processen de basis van de woordenschat.

Samenstelling: Bij samenstelling worden twee of meer zelfstandige woorden samengevoegd tot één nieuw woord, bijvoorbeeld boekenplank, schoolbord en tafelkleed. De betekenis en de regels voor spelling hangen af van de combinatie en de standaardtaal. Soms blijft het als één woord, soms zijn twee woorden of een koppelteken gebruikelijk.

Afleiding: Bij afleiding worden affixen (suffixen of prefixen) toegevoegd aan een basiswoord om een nieuw woord te vormen, vaak met behoud of wijziging van woordsoort. Voorbeelden: werk → werker (iemand die werkt); leesbaar van lees met suffix -baar; vrij → vrijheid met suffix -heid. Prefixen zoals on- en ver- wijzigen de betekenis of het aspect van het woord (bijv. onmogelijk, verwerken).

Diminutieven en nominalisatie: Diminutieven geven verkleining of affectie en worden gevormd met -tje of -je, bijvoorbeeld huis → huisje, boek → boekje. Nominalisatie construeert vaak een werkwoord of bijvoeglijk woord tot een zelfstandig naamwoord, zoals het rijden (het in beweging zijn) of de vrijheid (van vrij).

Invloed en variatie: Woordopbouw is onderhevig aan standaardtaalregels en aan variatie in tijd en register. Leenwoorden en nieuwe woordvormen door digitale en technologische ontwikkelingen spelen een belangrijke rol. De orthografische regels laten soms kiezen tussen aan elkaar schrijven, twee woorden of een koppelteken.