vitrotoetsen

Vitrotoetsen zijn testen die buiten een levend organisme plaatsvinden, meestal in een proefbuis, op een petriplaat of in celculturen. Ze worden gebruikt om biologische processen, toxiciteit of farmacologische activiteit te onderzoeken zonder directe dosering aan proefdieren of menselijke proefpersonen. Vitrotoetsen vormen een belangrijk onderdeel van de 3R-principes (vervanging, vermindering en verfijning van dierproeven).

Er bestaan verschillende typen. Celvrije assays evalueren enzymatische activiteit of receptorbinding zonder levende cellen. Celgebaseerde assays meten onder meer celviabiliteit, cytotoxiciteit, apoptose of signaleringsroutes. Genotoxische testen omvatten in vitro varianten van de Ames-test en micronucleus-assays. Metabolisme-assays gebruiken leverenzymen of hepatocytculturen om te kijken hoe stoffen in metabolieten veranderen. Daarnaast zijn er modellen voor huid- of hoornvliesopticken, en geavanceerdere systemen zoals 3D-celkweek, organoïden en orgaan-op-een-chip-technologieën voor meer realistische context. In vitro screening wordt ook veel toegepast in hoogdoorvoerscreening (HTS).

Voordelen zijn onder meer snellere doorlooptijden, lagere kosten, minder dierproeven en de mogelijkheid om mechanistische inzichten te krijgen. Nadelen zijn beperkingen in de representatie van volwaardige biologische systemen, gebrek aan voorspelbaarheid van metabole verwerking en farmacokinetiek, en soms beperkte regelaargeneemdheid. Vitrotoetsen worden vaak toegepast als eerste stap in risico- en toxiciteitsonderzoeken en vormen onderdeel van tiered testing-strategieën. Internationale richtlijnen, zoals OECD- en ISO-standaarden, en regelgeving zoals REACH en cosmeticaregelingen, sturen de toepassing en validatie van deze testen.