tijdsopbouw

Tijdsopbouw beschrijft hoe tijd is georganiseerd en gepresenteerd in een verhaal, film of andere media. Het gaat om drie kernaspecten: de volgorde waarin gebeurtenissen plaatsvinden (chronologie versus niet-lineaire opbouw), de duur van gebeurtenissen binnen het verhaal (vertelde tijd) en het tempo waarmee tijd verstrijkt in de vertelling (het verteltempo of ritme). Door deze keuzes ontstaat zingeving en structuur: de lezer of kijker krijgt de tijdslogica van het verhaal te zien en kan die tijd psychologisch ervaren.

Een belangrijke scheidslijn is lineaire versus niet-lineaire tijdsopbouw. Lineaire vertelling laat gebeurtenissen meestal in chronologische volgorde verlopen; niet-lineair gebruikt terugblikken (analepsen/terugblik) en vooruitblikken (prolepsen/vooruitblik), tijdsprongen, ellipsen en montage. In literatuur gaat het vaak om vertraging of versnelling van verteltempo via hoofdstuk- of paragraafstructuur; in film en televisie spelen montage, cuts en cross-cutting een centrale rol bij het manipuleren van tijd.

De wijze van tijdsopbouw heeft invloed op spanning, karakterontwikkeling en thema. Het dwingt de lezer of kijker tot interpretatie van de relaties tussen gebeurtenissen, herhaalde beelden en motieven, en kan suspense vergroten door uitstel van informatie. Tijdsopbouw is daarmee een cruciaal instrument in narratologie, dramaturgie en media-theorie.