plasmamembraan

De plasmamembraan, ook wel celmembraan genoemd, is de dunne, flexibele scheidslijn die het cytoplasma van de buitenwereld scheidt. Ze vormt de fysische grens van de cel en reguleert wat naar binnen en naar buiten gaat, zodat de interne samenstelling behouden blijft. De membraan speelt daarmee een centrale rol in stofuitwisseling, signaaltransductie en stevigheid.

Structuur en samenstelling: de membraan bestaat voornamelijk uit een fosfolipidelaag met een hydrofobe kern en hydrofiele buiten- en binnenkant. Deze fosfolipiden vormen een semi-permeabele bilayer waarin eiwitten zijn ingebed of aan de rand bevestigd. In eukaryoten levert cholesterol stabiliteit en regelt het viscositeit; eiwitten fungeren als kanalen, transporters, receptoren en enzymen. Het klassieke fluïde mosaïek-model beschrijft de plasmamembraan als een dynamisch mengsel waarbij lipiden en eiwitten gedurende tijd kunnen bewegen en in asymmetrische plaatsten voorkomen. Koolhydraatgroepen op uitwendige membraanoppervlakken vormen glycoproteïnen en glycolipiden die een rol spelen bij herkenning en communicatie.

Functies en processen: de membraan bepaalt selectieve permeabiliteit, zodat water, voedingsstoffen en afvalstoffen op maat bepalen en geleidelijk bewegen via passieve diffusie of gefaciliteerde diffusie door kanalen en transporters. Actief transport vergt energie, bijvoorbeeld via pompen. Endocytose en exocytose verplaatsen materiaal in en uit de cel. Verder dienen membraanreceptoren als sensoren voor signalen, en glycoproteïnen en glycolipiden dragen bij aan celherkenning en immuunrespons.

Variatie tussen organismen: de samenstelling van lipiden en sterolen varieert; archeële membranen bevatten etherlipiden die chemisch verschillen van bacteriële en eukaryotische membranen, wat bijdraagt aan stabiliteit onder extreme omstandigheden.