passief

Passief is een taalkundige bouwvorm waarbij de handeling op de onderwerper gericht is, oftewel de subjectieve rol van de zin is de ontvanger van de handeling in plaats van de uitvoerder. In de actieve vorm voert het onderwerp de handeling uit, bijvoorbeeld: de student leest het boek. In het passieve onderwerp de handeling wordt op de zin ondergaan: het boek wordt door de student gelezen.

De meest gangbare Nederlandse passieve vorm wordt gevormd met het hulpwerkwoord worden en het deelwoord van het hoofdwerkwoord. Tegenwoordige tijd: Het rapport wordt geschreven. Verleden tijd: Het rapport werd geschreven. Voltooide tijd: Het rapport is geschreven. Voltooide verleden tijd: Het rapport was geschreven. Toekomende tijd: Het rapport zal geschreven worden. Het passief kan ook zonder agent voorkomen, bijvoorbeeld: Er wordt gewerkt, of Het boek wordt gelezen. Wanneer een agent genoemd wordt, gebeurt dit meestal met een door-constructie: Het boek wordt door de schrijver gelezen.

Het passief heeft verschillende functies: het legt de nadruk op de handeling of het resultaat; het slachtoffer of de ontvanger van de handeling kan centraal staan; het agent van de handeling is onbekend of irrelevant. In formele of wetenschappelijke teksten komt het passief vaak vaker voor dan in informele taal. Daarnaast bestaan er impersonal-passieve vormen, zoals Er wordt gewerkt, waarin geen specifieke actor wordt genoemd.

Niet alle werkwoorden passen in het passief. Onovergankelijke werkwoorden geven geen passieve vormen (bijv. bestaan, lijken). Ook bij sommige samengestelde tijden vereist het Nederlands specifieke hulpwerkwoorden. Het passief blijft een belangrijk instrument voor de helderheid en stijl van Nederlandse zinnen.