opzetculpabiliteit

Opzetculpabiliteit is een juridisch begrip in het Nederlandse strafrecht dat verwijst naar aansprakelijkheid die voortvloeit uit opzet. Het gaat daarbij om een situatie waarin de dader bewust de bedoeling heeft om een strafbaar gevolg te bereiken, of het gevolg opzettelijk aanvaardt of aanvaardbaar acht. In deze benadering geldt dat de schuld berust op een doelbewuste inzet van de dader.

In het Nederlandse systeem wordt onderscheid gemaakt tussen opzet en culpa (schuld door nalatigheid of onzorgvuldigheid). Opzet is de sterkste vorm van menselijk handelen en kan verder worden onderverdeeld in directe opzet (het gevolg is het doel van het handelen) en dolus eventualis, oftewel voorwaardelijke opzet (de dader ziet het mogelijke gevolg en aanvaardt het bewust, ondanks de kans dat het daadwerkelijk zal optreden).

Opzetculpabiliteit is geen aparte wettelijke categorie, maar een doctoraal en praktisch begrip dat aanduidt dat de strafbaarheid door opzet wordt bepaald in tegenstelling tot culpa. Het onderscheid heeft consequenties voor de vaststelling van schuld en de zwaarte van de straf, evenals voor verweer en aansprakelijkheid.

In de praktijk toetst de rechter of de dader het gevolg daadwerkelijk heeft bedoeld of bewust heeft getroffen. Bij directe opzet is het gevolg het vooropgezette doel; bij dolus eventualis is het gevolg een mogelijke uitkomst die bewust is aanvaard. Als geen van deze vormen van opzet aanwezig is, kan schuld vaak worden beperkt tot culpa (nalatigheid of onzorgvuldigheid) of in sommige gevallen ontbreken.

Zie ook: opzet, culpa, dolus eventualis, bewuste roekeloosheid, strafrechtelijke aansprakelijkheid.